موسیقی بلوز

موسیقی بلوز

موسیقی بلوز یکی از مهم‌ترین سبک‌های موسیقی معاصر است که بسیاری از سبک‌ها و شاخه‌های دیگر از آن الهام گرفته‌اند. شکل‌گیری این موسیقی مرهون سیاه‌پوستانی است که از آفریقا به آمریکا مهاجرت کردند. این سیاهان با استفاده از موسیقی بومی خود و الهام از ملودی‌های اروپایی نوع خاصی از موسیقی را ایجاد کردند. موسیقی بلوز از زمان شکل‌گیری تاکنون دستخوش تغییراتی شده و یک سیر تکاملی را طی کرده است. در این نوشته با ریشه‌های شکل‌گیری موسیقی بلوز و مولفه‌های اصلی آن آشنا می‌شویم.

تاریخچه موسیقی بلوز

واژهٔ بلوز یا درواقع بلو (blue) به‌معنی حزن و اندوه است و موسیقی بلوز به گفتهٔ برخی، موسیقی درد و رنج سیاه‌پوستانی است که از آفریقا به آمریکا رفتند؛ برده‌هایی که در مزرعه‌ها به‌سختی کار می‌کردند و ناراحتی خود را با سر دادن ملودی‌های غمگین نشان می‌دادند. این آوازهای دسته‌جمعی به‌صورت پرسش و پاسخ بین کارگران رد و بدل می‌شد و به آن «فریاد مزرعه‌ای» می‌گفتند. به همین دلیل یکی از بارزترین مشخصه‌های موسیقی بلوز، سوال و جوابی بودن ترانه و ساز و همچنین فی‌البداهه بودن نوازندگی است. به جز فریادهای مزرعه‌ای، سیاهان هنگام کار در مزرعه‌ها برای هماهنگی بیشتر و ریتم بخشیدن به کار آوازهای دسته‌جمعی می‌خواندند که به آوازهای کار معروف شدند. طبیعتا این آوازها روحیه‌بخش بودند و ریتم متفاوتی با آوازهای محزون داشتند. نوع دیگری از آواز سیاه‌پوستان آوازهای معنوی بود که متاثر از آموزه‌های مذهبی بود. این آوازها از یک نظر واکنش سیاهان به ظلم و ستم‌هایی بود که در سرزمین سفیدپوست‌ها بر آن‌ها می‌رفت و فرصتی بود برای ذکر مصیبت فقر و تنگدستی و همچنین مرگ عزیزان. گاهی نیز در این آوازها نشان می‌دادند که با وجود اینکه مصائب زیادی را تحمل می‌کنند امید خود را از دست نمی‌دهند. به‌طور کلی در آن زمان ترانه‌هایی با مضمون‌های غم‌انگیز مثل بی‌وفایی، بی‌خانمانی، فقر،‌ بی‌عدالتی، حسرت، فراق، خیانت و… می‌خواندند.

تولد موسیقی بلوز

ویلیام کریستوفر هندی (W . C Handy) یک رهبر ارکستر جاز بود که در شبی از شب‌ها در سال ۱۹۰۳ در ایستگاه قطاری نزدیک می‌سی‌سی‌پی نشسته بود. هندی به‌علت تاخیر قطار به خواب رفته بود که ناگهان با صدایی از خواب بیدار شد و خود را یکه و تنها روبه‌روی سیاه‌پوست قوی‌هیکلی دید که در کنار او نشسته و ترانهٔ بداهه‌ای درباره رفتنش به جنوب می‌خواند. مرد لبهٔ چاقو را روی سیم‌های گیتارش می‌لغزاند و آن را می‌نواخت. او یک خط از شعرش را سه مرتبه و با آکوردهای مختلف می‌خواند و با گیتار به آن جواب می‌داد. هندی بعدها گفت که این عجیب‌ترین و مرموزترین چیزی که تا به حال شنیده بوده چیزی نبود جز موسیقی بلوز. پس از این اتفاق او شیفتهٔ موسیقی بلوز شد و شروع به جمع‌آوری و انتشار نت‌های بلوز کرد. این اتفاق درواقع تولد موسیقی بلوز بود. درواقع این هندی بود که این نوع موسیقی را که سنتی شفاهی بود مکتوب کرد و آن را در دسترس نسل‌های بعد قرار داد. به همین دلیل او را پدر موسیقی بلوز می‌دانند. علاوه بر این، هندی از این طریق باعث آشنایی موزیسین‌های جاز با موسیقی بلوز شد.

آهنگ crazy blue

در سال ۱۹۰۲ یک آهنگ بلوز به نام crazy blues منتشر شد و به فروش میلیونی رسید. این موفقیت جا پای هنرمندان سیاه را در استودیوهای ضبط موسیقی محکم کرد و مدیران شرکت‌های ضبط و پخش موسیقی را به فکر دعوت از خواننده‌ها و نوازنده‌های گمنام سیاه‌پوست انداخت. البته آهنگ crazy blues را دقیقا نمی‌توان یک آهنگ بلوز دانست. درواقع چنین آهنگ‌هایی آمیزه‌ای از موسیقی جاز و بلوز آن دوره است. در حقیقت قطعهٔ Papa’s Lawdy Lawdy Blues را می‌توان اولین آهنگ بلوز دانست.

ویژگی‌های موسیقی بلوز

در این سبک موسیقی ریتم اهمیت زیادی دارد. در ابتدا ترانه‌هایی که سیاه‌پوستان می‌خواندند ماهیتی آوازی داشت و معمولا هیچ سازی در میان نبود و سیاهان به کف زدن بسنده می‌کردند، فقط گاهی یک ساز کوبه‌ای آن‌ها را همراهی می‌کرد. در سبک بلوز، هر بند ترانه معمولا سه خط دارد که خط اول و دوم غالبا تکراریست و به یک شکل خوانده می‌شود تا شنونده آمادهٔ‌ شنیدن خط سوم شود که ملودی آن متفاوت است. موسیقی بلوز را به‌نوعی می‌توان کشاکش دائمی ملودیک دانست که با طرح سوال و ایجاد تنش شروع می‌شود و با جواب دادن به رفع تنش منجر می‌شود. هرچه این تنش ملودیک بیشتر باشد موسیقی در گوش شنونده بیشتر بلوزی می‌شود. حتما نام نت‌های بلو را شنیده‌اید. این نت‌ها جزء نت‌های آکورد نیستند و با آن ناهماهنگ هستند. به همین جهت حالتی از بی‌قراری و تنش را در شنونده ایجاد می‌کنند که فقط با برگشتن به نت‌های همان آکورد برطرف می‌شود. در موسیقی امروز بلوز، استفاده از جمله‌های ملودیک کوچکی که در طول آهنگ تکرار می‌شوند نیز رایج است که به آن ریف یا هوک می‌گویند. آنچه حس بلوز را به موسیقی می‌دهد نحوه نواختن و اکسنت‌هایی است که به گام داده می‌شود. اگر خیلی ساده با کشش‌ و دیرند مساوی نت‌ها نواخته شوند شاید حس خاصی به عنوان بلوز ایجاد نکند، اما اگر با حالت‌ها و مایه‌های سوئینگ اجرا شوند لهجه بلوز را بهتر منتقل می‌کنند.

دو سبک موسیقی بلوز

دلتا بلوز

به سبک قدیمی بلوز گفته می‌شود که در دلتای رود می‌سی‌سی‌پی در آمریکا رواج داشت. در این دوره یعنی قبل از جنگ جهانی دوم مختص سیاهان بود و معمولا در روستاها یا شهرهای کوچک و در گروه‌های کوچک سه یا چهار نفره اجرا می‌شد. این سبک موسیقی ماهیتی آوازی داشت و به همین دلیل گاهی خواننده به‌تنهایی آواز می‌خواند و گاهی در کنار آواز خود سازی مثل گیتار یا بانجو هم می‌نواخت. این ویژگی هم بر آوازی بودن سبک بلوز تاکید می‌کرد و هم امکان شناخت بهتر تکنیک نوازندگی آن‌ها را فراهم می‌کرد. این نحوهٔ اجرا یک بیان شخصی بود که تاثیر زیادی بر شنوندگان و مخاطبان این نوع از موسیقی داشت.

شیکاگو بلوز (بلوز مدرن)

پس از جنگ جهانی دوم و با مهاجرت سیاه‌پوستان به ایالت‌های دیگر آمریکا که مهم‌ترین آن‌ها شیکاگو بود، بلوز از جمع‌های کوچک و شهرهای کم‌جمعیت بیرون آمد و در شهرهای دیگر گسترش یافت. در این دوره موسیقی الکتریک روی کار آمد و استفاده از آمپلی‌فایرها رایج شد. موزیسین‌های بلوز نیز به گیتار الکتریک روی آوردند و حتی برای استفاده از سازدهنی آمپلی‌فایر به کار بردند. نوازندگان بلوز به خوبی توانستند موسیقی سنتی خود را با موسیقی الکتریک شهری وفق دهند و این امر باعث نجات موسیقی بلوز شد. در این دوره، موزیسین‌ها در بلوز به اجرای گروهی روی آوردند و از سازهایی مثل درامز،‌ گیتاربیس و پیانو نیز استفاده کردند. حتی به‌واسطهٔ آشنایی بیشتر با موسیقی جاز، سازهای بادی مخصوصا ساکسوفون هم روی کار آمد.

موسیقی جاز و بلوز

موسیقی جاز و بلوز بر یکدیگر تاثیرات متقابلی داشته‌اند و البته می‌توانیم رد پای این دو سبک را در شاخه‌ها و سبک‌های دیگر موسیقی مشاهده کنیم. موسیقی جاز و بلوز هر دو موسیقی سیاه‌پوستان مهاجر آمریکا هستند و در هر دو سبک، ریتمیک بودن و بداهه‌نوازی مولفه‌ای اصلی به شمار می‌رود.